گردشگری سلامت چیست؟
ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺳﻼﻣﺖ و ﺗﻮرﯾﺴﻢ درﻣﺎﻧﯽ ﯾﮑﯽ از ﺣﻮزه ﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻘﺸﯽ ﺑﺴﺰا در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﺮدﺷﮕﺮی اﯾﻔﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ و داﻣﻨﻪای ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮده را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد.
گسترش صنعت گردشگری علاوه بر نقش و تاثیر آن در ابراز هویت ملی، موجب ارتقای ابعاد وسیع اقتصادی از جمله ایجاد فرصت‌های شغلی، درآمدزایی، کاهش فقر و گسترش عدالت اجتماعی و رفاه در جامعه می‌شود. در ﻣﯿﺎن ﺣﻮزه ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺮدﺷﮕﺮی، ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ و ﻣﺰﯾﺖ ﻫﺎی رﻗﺎﺑﺘﯽ از ﺗﻮﺟﻪ زﯾﺎدی ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪه اﺳﺖ.
گردشگری پس از صنعت نفت و خودروسازی، سومین صنعت بزرگ جهان به شمار می‌رود. این صنعت تاثیر بسزایی در درآمدهای ارزی کشورها دارد و به طور حتم در آینده‌ای نزدیک به صنعت اول جهان تبدیل خواهد شد. با گذر زمان و پیشرفت این صنعت، گردشگری از حالت عام خارج شده و به شاخه‌های تخصصی نظیر گردشگری فرهنگی، گردشگری ورزشی، گردشگری ماجراجویانه، گردشگری مذهبی، گردشگری سلامت و غیره تقسیم شده است. آنچه که مبنای این تقسیم‌بندی قرار می‌گیرد «نیت یا قصد اصلی» گردشگر از گردشگری است. بنابراین، افرادی که به منظور برخورداری از خدمات سلامت (پیشگیری، درمان) به کشور دیگری سفر می‌کنند، در زمره گردشگران سلامت قرار دارند.
توریسم درمانی یا گردشگری سلامت چیست؟
برای توریسم درمانی که گاهی از آن با عنوان توریسم سلامت و یا گردشگری سلامت نام برده می‌شود، تعاریف گوناگونی بیان شده است. سازمان جهانی گردشگری (WTO) به طور خاص، گردشگری سلامت را چنین تعریف می‌کند : استفاده از خدماتی که به بهبود یا افزایش سلامتی و افزایش روحیه فرد (با استفاده از آبهای معدنی ، آب و هوا یا مداخلات پزشکی) منجر می‌شود و در مکانی خارج از محل سکونت فرد – که بیش از ۲۴ ساعت است – به طول می‌انجامد. مقوله‌ی گردشگری سلامت فراتر از گردشگری درمانی است. آبهای گرم و معدنی و لجن درمانی همراه با امکانات طبیعی نیز شامل مقوله‌ی گردشگری سلامت است. شعار جهانی توریسم سلامت، امکانات و خدمات در حد کشورهای جهان اول یا پیشرفته و قیمت‌ها و هزینه‌ها در حد کشورهای در حال توسعه و جهان سوم است.
تاریخچه‌ی گردشگری سلامت
گردشگری سلامت از زمان یونان و روم باستان وجود داشته و سپس به بسیاری از کشورهای اروپایی و نقاط دیگر دنیا توسعه یافته است. از زمان باستان، افراد زیادی به منظور فراغت روحی و درمان به مجاورت رودخانه و آبهای معدنی می‌رفتند. آبهای گرم از قدیم‌الایام با آرامش و تجدید قوای جسمی و روحی انسان همراه بوده است. استفاده‌‌کنندگان از این‌گونه آب‌ها، قرن‌هاست که در آبهای گرم آب‌تنی می‌کنند و از آب چشمه‌های معدنی می‌نوشند.
در انگلستان، توسعه اقامتگاه‌های کنار دریا بر اساساین باور اتفاق افتاد که استفاده آب دریا در درمان بیماری‌ها مفید است. در اروپا شهرهای بسیاری در اطراف چشمه‌های آب معدنی و تسهیلات درمانی ساخته شده است. نمونه‌های آن را می‌توان در شهرهای بادن، لاسانه، موریتس و اینترلاکن در سوییس، بادن و ویسبادن در آلمان، وین در اتریش و بوداپست در مجارستان مشاهده کرد. در این شهرها مردم از آبهای معدنی به منظور معالجه بیماری‌هایی همچون رماتیسم، عفونت‌های پوست و سوءهاضمه استفاده می‌کردند.
در اروپا چشمه‌های آب معدنی و کلینیک‌های آب درمانی در اواخر قرن هجدهم مورد توجه جدی قرار گرفتند و علاوه بر این که به تجهیزات متناسب مجهز شدند فضاهای اطراف آن‌ها نیز برای بهره‌مندی از سکون و آرامش و چشم‌اندازهای طبیعی سامان یافتند. در این قبیل کلینیک‌ها تیم‌های مشاوره پزشکی برای تجویز مدت و نحوه استفاده از هر نوع آب برای درمان بیماری‌های مختلف مشغول هستند. مراجعین به این‌گونه آب‌ها را اغلب بیمارانی که مبتلا به ناراحتی‌های پوستی، دردهای روماتیسمی، ورم مفاصل، خستگی و فرسودگی مفرط جسمی، نقرس، التهاب مهره‌ها و ستون فقرات تشکیل می‌دهند.
در آمریکا نیز مردم به چشمه‌های آب معدنی، اقامتگاه‌های مجاور دریا مسافرت می‌کردند. قدیمی‌ترین منطقه چشمه‌های آب گرم آمریکا ساراتوگاست که از حدود ۲۰۰ سال پیش به صورت یک منطقه تجاری در این زمینه با ارائه تسهیلات اقامتی و پذیرایی مناسب، فعال شده است. همچنین می‌توان به چشمه‌های آب‌معدنی نزدیک ایالات فیلادلفیا و ویرجینیا اشاره کرد. برای حداکثر کردن مطلوبیت سفر، تسهیلاتی از قبیل کتابخانه، تماشاخانه، تالار موسیقی و زمین‌های بازی برای مفرح کردن اوقات گردشگران ایجاد شده است. به طوری‌که امروزه مردم نه فقط برای آب‌درمانی بلکه به قصد استفاده از انواع سرگرمی‌های اجتماعی به این مناطق سفر می‌کنند.
شواهد و آثار فراوانی از اهمیت آبهای معدنی و گرم نزد ایرانیان وجود دارد. به‌ویژه دسته‌بندی‌های بوعلی سینا که این مناطق را به آسایشگاه‌های معنوی، چشمه‌های درمانی و آبهای گرم تقسیم کرده و نحوه استفاده از هر دسته را مورد بررسی قرار داده، نشان از اهمیت علمی این گونه مناطق نزد ایرانیان است. پیش از آن نیز یادگارهای باقیمانده در شهر نیشابور نشان‌دهنده نظام کانال‌کشی سنگی برای انتقال آب چشمه معدنی به نزدیکی معبد آناهیتا است. این وضعیت یادآور موقعیت چشمه قدیمی مرانو در ایتالیا با قدمتی پنج هزار ساله است. چشمه‌های معدنی مناطق مختلف ایران دارای بیش از ۳۰ عنصر معدنی از قبیل منیزیم، پتاسیم، سولفور، کلسیم و غیره هستند و برخی از آن‌ها خواص رادیواکتیویته دارند.
در طول زمان، گردشگری مبتنی بر استفاده از آبهای معدنی مفهوم وسیعی یافت به طوری که استفاده از ویژگی‌های طبیعی مانند هوای سالم نیز جزو گردشگری سلامت محسوب می‌شود. با گذشت زمان مفهوم گردشگری سلامت از این هم فراتر رفته و شامل مسافرت بیماران به منظور دریافت انواع خدمات پزشکی شد. موضوع اخیر (مسافرت بیماران به منظور دریافت انواع خدمات پزشکی) نسبت به انواع دیگر گردشگری سلامت، جدید است.
گردشگری پزشکی (Medical Tourism)
درواقع گردشگری پزشکی رایج ترین و حساس ترین زیر شاخه گردشگری سلامت است. این سفر عموما برای درمان بیماری یا انجام عمل جراحی و یا چک آپ سلامت گردشگر در کلینیک‌ها و بیمارستان‌های کشوری با امکانات پزشکی بالا و هزینه‌های درمانی مناسب انجام می‌گیرد. گردشگری پزشکی یا گردشگری درمانی حساس‌ترین نوع گردشگری در بین تمام انواع گردشگری‌ها است. زیرا به طور مستقیم با جان و سلامت گردشگر مرتبط است. گرچه بسیاری از کشورهای توریستی دنیا امروزه برای کسب درآمد، خدمات گردشگری درمانی ارائه می دهند، اما مطمئنا توانمندی یک کشور در علم پزشکی و خدمات درمانی برخلاف گردشگری تفریحی و ورزشی و … چیزی نیست که صرفا با ساخت و ساز و صرف پول بدست آید. وجود پزشکان متبحر و با تجربه، سابقه علم پزشکی، وجود زیرساخت‌های درمانی و نظارتی، وجود بیمارستان‌ها و کلینیک‌های استاندارد، تجهیزات پزشکی کامل و به روز، همچنین وجود قوانین و نظارت‌های پزشکی جزو زیرساخت‌های مهم درمانی یک کشور به شمار می‌روند، تا آن کشور بتواند در مرحله بعدی با ادغام خدمات اقامتی و گردشگری اقدام به فعالیت در زمینه گردشگری سلامت کند. قابل ذکر است که کشور ایران دارای پیشینه پزشکی هزاران ساله است و همواره پزشکان ایرانی در سطح بین المللی شناخته شده بودند.